پایگاه اطلاع رسانی ماهنامه میدان آزادی| سید هادی کسایی زاده| گفتگو با مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در دولت نهم| در کارنامه و سوابق سیدرضا کسایی زاده 73 ساله، مسئولیت بازسازی واحد‌های آسیب دیده مانند برج های تقطیر در اتمسفر و خلاء و کوره‌ها و مبدل های حرارتی پالایشگاه اصفهان در 7حمله هواِیی موثر، مسئول بازسازی کوره تقطیر واحد 85 پالایشگاه آبادان، برج تقطیر تبریز و در دوران جنگ تحمیلی و حضور فعال بعنوان مهندس، مدیرپروژه و رئیس پالایشگاه در راه اندازی و بهره برداری پالایشگاه شازند اراک مشاهده می شود.

کسایی زاده در دوران دفاع مقدس نقش موثری در بازسازی پالایشگاه استراتژیک آبادان داشت و بعد از جنگ و دوران سازندگی مسئولیت های مهمی چون رئیس پالاشگاه اصفهان، مدیریت پالایش نفت، مدیریت برنامه ریزی تلفیقی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی، مدیر عامل شرکت ملی مهندسی و ساختمان نفت، معاون وزیر و مدیر عامل شرکت ملی گاز ایران و مدیر عاملی شرکت ملی صادرات گاز ایران را در کارنامه خود دارد. اودر مهر ماه 1389 بازنشسته شد و امروز بعنوان یکی از نخبگان و مدیران با تجربه در حوزه پالایش نفت و گاز در شرکت های مختلف بعنوان مشاور فعالیت می کند.

خبرنگار: یکی از چالش های امروز موضوع ناترازی گازی در کشور است به نحوی که کمبود گاز تا سال 1406 پیش بینی می شود؛ علت آن چیست؟

کسایی زاده: صنعت گاز به دو بخش اساسی بالادست (تولید گاز از مخازن گاز مثل عسلویه) و پایین دست (پالایش گاز و توزیع آن) تقسیم می شود. وقتی میزان تولید و مصرف همخوانی نداشته باشد ناترازی ایجاد می شود. یعنی براساس پتانسیل و میزان تولید باید جوابگوی مصرف کننده باشیم و اگر نیاز افزایش یافت تولید را بالا ببریم. این ناترازی از سال 1372 تا امروز کم و زیاد وجود داشته است. گاهی کم و گاهی مانند سال 1386 به علت برودت زیاد و قطع واردات گاز از ترکمنستان دچار ناترازی شدیم و امروز در زمستان 1401 هم شاهد این ناترازی هستیم.

*فشارهای سیاسی مانند برخی نمایندگان مجلس بر شرکت ملی گاز و دولت برای گاز رسانی به تمام روستاها تحمیل شده است

به اعتقاد من عوامل مختلفی در این ناترازی دخیل هستند که در وهله اول عدم سرمایه گذاری دربخش بالادست در سال های اخیر علت اصلی این بحران است. نیاز به گاز برای مردم، صنایع، نیروگاه ها و بخش تجاری وجود دارد اما دولت جوابگوی این نیاز نیست. دوم آنکه توسعه بی رویه شبکه گاز رسانی چالش زیادی به همراه داشته است.

این توسعه به علت فشارهای سیاسی مانند برخی نمایندگان مجلس بر شرکت ملی گاز و دولت برای گاز رسانی به تمام روستاها تحمیل شده است و همین فشار سیاسی موجب شده که در زمستان حدود 200 میلیون مترمکعب در روزکمبود ایجاد شود، در حقیت اول شبکه گاز را توسعه می دهیم بعد دنبال گاز می گردیم تا این شبکه را پر کنیم؟ کجای دنیا اینگونه است؟

خبرنگار: مگر می شود یک نماینده مجلس بتواند برخلاف قوانین و مقررات بگوید به روستای من گاز برسانید؟ مگر قانون نداریم؟

کسایی زاده: قبلا در قانون ثبت شده بود که تا شعاع 5 کیلومتری لوله های اصلی گاز، شبکه های فرعی برای گازرسانی احداث شود. که امروزه به 10 کیلومتر افزایش یافته و حتی نمونه هایی تا 50 کیلومتر هم وجود دارد. این توسعه شبکه گازرسانی درست نیست،این سزاوار است که در زمستان بخاطر مصارف خانگی گاز صنایع از جمله صنایع پتروشیمی را کاهش دهیم یا قطع کنیم ؟چقدر خسارت به آن ها وارد می شود و چه کسی جبران می کند؟

خبرنگار: راهکارش چیست؟ چون روستاها هم به انرژی نیاز دارند.

کسایی زاده: به جای این شبکه های غیراصولی باید از برق استفاده شود یا از گازمایع ، برق هم آآسان تر اجرا می شود و هم مقرون به صرفه تر و کم خطر است. الحمدلله در کشوری سراسر آفتاب زندگی می کنیم و استفاده از انرژی های تجدید پذیر ، پاک و مقرون به صرفه می تواند کمک شایانی به این موضوع داشته باشد. متاسفانه در کشور متولی برای سوخت و انرپی نداریم و گر نه چه دلیلی دارد در سبد انرپی سهم عمده متعلق به گاز باشد.

خبرنگار: شرکت بهینه سازی مصرف سوخت در زمانی که خود شما مدیرعامل شرکت ملی گاز بودید در این خصوص برای آموزش ها و نظارتها ورود کرده بود؟

کسایی زاده: کار اصلی شرکت بهینه سازی این است که نقاط ضعف را پیدا کند و پس از ارزیابی راهکاری برای کاهش مصرف پیدا کند. به عنوان مثال ارتقا راندمان نیروگاه های قدیمی و با راندمان پایین بود. حتی وزارت نفت آمادگی پرداخت هزینه های آن را هم داشت. اما این اتفاق خوب دنبال نشد و هم اکنون معدل راندمان نیروگاه ها در حد 35 در صد است.

خبرنگار: اگر فاز 11 پالایشگاه پارس جنوبی به موقع مورد بهره برداری می رسید می توان گفت که امروز شاهد این بحران نبودیم؟

کسایی زاده: هر فاز می تواند روزانه حداقل 25 میلیون مترمکعب گاز وارد شبکه گاز کند یعنی در دو فاز 50 میلیون مترمکعب تولید می شد. اگر این مجموعه در زمستان جاری وجود داشت شرکت گاز با افت فشار و قطعی مواجه نمی شد و حتی گاز صنایع کمتری هم قطع یا کاهش می یافت، در سال 86 هم مشکل کمبود در تولید بود و فقط 5 فاز پارس جنوبی کار می کرد اما اکنون 27 فاز به تولید مشغول است و فقط فاز 11 به بهره برداری نرسیده است.

خبرنگار: مردم در فضای مجازی گاهی با طعنه و تمسخر می نویسند که چرا ما که دومین دارنده منابع گازی دنیا هستیم، گاز نداریم؟

کسایی زاده: گاز داریم اما زیر زمین است و برای استخراج آن باید ابتدا سرمایه گذاری کرد. برای احداث هر فاز پارس جنوبی سه میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است تا گاز به سطح آورده و پالایش و آماده تزریق به خطوط لوله شود ، متاسفانه در شرایط فعلی نه منابع مالی داخلی جوابگو است نه تامین کننده خارجی وجود دارد. ما همین تولید فعلی را هم در سال های بعد نداریم ،اگرچه کارهای زیادی برای حفظ و نگهداری تاسیسات در حد مقدورات انجام شده اما امروزه پارس جنوبی آرام آرام با افت تولید مواجه می شود. چون میدان گازی نیاز به سرمایه گذاری دارد تا با افزایش فشار لازم میزان تولید افول نکند.

برای زنده نگهداشتن این میادین و استخراج بیشتر از آنها یا فشار افزایی در میادین ، نیاز است بودجه بیشتری صرف شود. این امر فقط مربوط به گاز نیست، در همه زمینه ها نیاز به سرمایه گذاری و اختصاص بودجه برای ارتقای سطح تولیدات ضروری است و شرایط موجود از نظر تامین منابع مالی برای سرمایه گذاری بسیار دور از ذهن و نگران کننده است.

خبرنگار: شما یکی از افراد مسئول و مطلع در قرارداد کرسنت بودید؛ اگر موضوع بیان شده در موزد احتمال رانت در این قرارداد را کنار بگذاریم اگر این قرارداد اجرایی می شد امروز مشکل گاز داشتیم یا نه؟

کسایی زاده: کرسنت مربوط به میدان مشترک با امارات برای استخراج گاز ترش بود که باید گاز ترش به جای آنکه که در فلر بسوزد یا اینکه برای آن پالایشگاهی ساخته شود وشیرین شود صادر می شد. بحث های زیادی در آن وجود دارد،تصمیم صادرات آن به امارات با توجه به نبود امکانات برای استفاده از آن به نوبه خود تصمیم منطقی و درستی بود. برخی معتقد به ایجاد فساد در آن پرونده هستند و برخی چنین اعتقادی را ندارند و برعکس معتقدند در آن مقطع زمانی که گاز قابل تصفیه و استفاده نبوده کار درستی بود. آن زمان فرمول این پروژه بر اساس قیمت نفت خام 18 دلاری که نرخ موجود بازار طراحی شد که در زمان خود مناسب بود. اما فرمول تهیه شده گر چه شناور است اما متناسب با افزایش قیمت نفت خام قیمت آن هم افزایش می یابد.

اما شیب فرمول درقیمت های بالای نفت حتی به بشکه ای 147 دلار در سال 2008 هم رسید. هرچند شاید مناسب به نظر نرسد. البته اشکالات جزئی دیگری هم در قرار داد وجود دارد که در سایر قرار داد هم به چشم می خورد ونظر سوئی بر آن مترتب نیست. خبرنگار: نظر شما درباره تیتر «زمستان سخت اروپا» که به خود ایران بازگشت چیست؟ چرا دوراندیشی لازم وجود نداشته است؟ کسایی زاده: مشکل اساسی کشور اختلاف مصرف بخش خانگی در فصول سرد و گرم است، اصولا کشور های دیگر این مشکل را با ذخیره سازی حل می کنند، ما هم باید به ذخیره سازی گاز در زیر زمین بیشتر توجه می کردیم.

فرآورده های نفتی در مخازن مخصوص روی زمین قابل ذخیره سازی است اما گاز نه. اصولا برای ذخیره سازی گاز ازمیادین گازی تخلیه شده استفاده می کنند ما هم از سال 1385 سیاست ذخیره سازی را دنبال کردیم و خوشبختانه مخزن «سراجه» در استان قم با ظرفیت 15 میلیون متر مکعب در روز برای ماه های سرد اجرائی شد و امروز کار می کند و میدان« شوریجه» در خراسان را هم مشغول بکار است اما این کافی نیست، صرف نظر از بحث زمستان ها اگر به هر دلیلی جریان گاز از جنوب به شمال کشور با مشکل مواجه شود فقط ذخیره سازی است که می تواند به داد کشور برسد وکمبود گاز را جبران کند. این مهمترین نقطه ضعف شبکه ما است.

کار دیگر پیک شیوینگ(اوج زدایی) است. یعنی زمانی که مصرف به اوج می رسد، باید ذخیره ای داشته باشیم که از بیرون به شبکه گاز تزریق شود. علاوه بر مخاذن ذخیره سازی احداث مخازن ال ان جی در انتهای خطوط یکی از راه ها است. به این شکل که واحدهای کوچک مقیاس ال ان جی در تابستان فعال باشند و گاز مایع را ذخیره کنند تا در زمستان به شکل گاز به خط تزریق شود. راه دیگر استفاده از کپسول هایی با قطر زیاد و فشار بالا و طویل مشابه سی ان جی که بتوان فشار 250 کیلو گرم بر سانتی متر مربع را تحمل کند.

وقتی یک حجم ال ان جی تبدیل به 600 حجم گاز می شود برای تامین گاز در انتهای خطوط لوله بسیار کارآمد است. مورد دیگری که باید مورد توجه شرکت ملی گاز ایران قرار گیرد تلاش بیشتر برای توسعه شبکه اصلی گاز ایران و تبدیل آن از حالت درختی به رینگی است تا بتوان پایداری شبکه را افزایش داد ، مثلا چه اشکالی دارد که خط لوله گاز از زابل به نهبندان وصل و جنوب خراسان را تقویت نمود.

خبرنگار: برای ساخت مخازن ال ان جی آیا بخش خصوصی می تواند وارد شود؟

کسایی زاده: البته که می تواند. وقتی قرارداد برد-برد با آنها منعقد شود که منافع آنها هم تامین شود آنها هم وارد می شوند. به نظر من بهتر است که بخش خصوصی انجام دهد نه دولت.

خبرنگار: استفاده از گاز مشعل هم برای تامین انرژی صنایع و پالایشگاه ها بسیار اهمیت دارد اما طی بررسی که انجام دادم اجرای طرح «فلر» هنوز نمود پیدا نکرده است!؟ کسایی زاده: دو نوع مشعل وجود دارد. یک مشعل گازی است و دیگری مشعل گاز های همراه نفت است که حتی در برخی فلرها تا 5 میلیون مترمکعب روزانه گاز می‌سوزاند. در رابطه با جمع آوری گاز فلرها وزارت نفت قبلا اقداماتی را انجام داد اما کافی نیست. شاید هم اکنون از این فلرها 40تا50 میلیون متر مکعب در روز گاز (دوبرابر یک فازپارس جنوبی) قابلیت جمع آوری داشته باشد.